Những vấn đề liên quan
Trong giới nuôi cá cảnh từ lâu vẫn lưu truyền : Cách sử dụng muối ăn (NaCl) để điều trị bệnh cá . Nhưng thường không có sự đồng thuận, thậm chí còn có những ý kiến trái chiều về tác dụng của hương pháp này . Vậy thì đâu là nguyên nhân ?
Để vấn đề này sáng tỏ trước tiên hãy thử xem xét sinh vật phản ứng ra sao khi môi trường nước thay đổi nồng độ mặn .
✅ Nguyên lý thẩm thấu và phản ứng sinh học
Thẩm thấu là gì?
Nói một cách đơn giản là sự chuyển động ròng của nước từ một khu vực có nồng độ chất tan thấp đến một nồng độ chất tan cao qua màng bán thấm. Cụ thể hơn là quá trình làm cho một chất lỏng (thường là nước) đi qua tường (cụ thể là màng) của một tế bào sống. Đó là quá trình các sinh vật sống điều chỉnh các tác động của thẩm thấu để bảo vệ sức khỏe của các tế bào của chúng .
Vậy quá trình này diễn ra như thế nào ?
Khi môi trường mà nồng độ chất tan ( ví dụ như : muối ) lớn hơn so với môi trường nội bào (intracellular có nghĩa “bên trong tế bào) thì được gọi là Ưu trương ( hypertonic) Nếu một tế bào sống được đặt trong môi trường ưu trương thì sẽ xảy ra hiện tượng co nguyên sinh – nước từ trong tế bào sẽ đi ra ngoài làm cho tế bào bị co (thu nhỏ lại) gây ra tình trạng mất nước .
Khi môi trường mà nồng độ chất tan nhỏ hơn so với môi trường nội bào thì được gọi là Nhược trương (hypotonic) Nếu một tế bào sống được đặt trong môi trường nhược trương thì áp suất thẩm thấu sẽ làm các phân tử nước di chuyển vào trong tế bào, có thể làm tế bào trương phồng và nứt vỡ .
Đối với các tế bào thực vật hoặc các loài có thành tế bào vững chắc khác, các tế bào có thể giữ được hình dạng của nó trong môi trường nhược trương.
✅ Muối có thể chữa bệnh cho cá ?
- Xét về lý thuyết : Dựa trên nguyên lý thẩm thấu ,khi muối được thêm vào hồ để diệt nấm , vi khuẩn hoặc kí sinh …. Vi sinh sẽ bị vắt cạn nước nhờ hiện tượng ưu trương ( nước bị kéo hết ra khỏi tế bào làm chúng ngừng phát triển hoặc chết ) . Việc thay nước mới sau đó sẽ xuất hiện môi trường nhược trương và một lần nữa gây tổn hại cho chúng ( sự trương phồng nước làm vỡ tế bào của những vi sinh còn sót lại )
Một số nghiên cứu cũng đã xác nhận phương pháp điều trị này tác dụng với các trường hợp nhiễm Ichthyophthirius hoặc nấm da .Tuy nhiên, hiệu quả không cao và thường mang tính hỗ trợ thay vì điều trị dứt điểm.
- Một số sinh vật như Paramecium có cơ chế điều hòa áp suất rất tốt nên không bị ảnh hưởng bởi muối .
- Muối chỉ có tác dụng chữa bệnh khi được sử dụng ở hàm lượng tương đối cao . Do đó cá trong hồ cũng bị ảnh hưởng bởi áp suất thẩm thấu khi nồng độ muối tăng giảm đột ngột ..
- Việc lạm dụng muối hoặc sử dụng sai liều lượng có thể khiến cá mất cân bằng điện giải, tổn thương mô , mang và suy giảm hệ miễn dịch..Cá tiếp xúc lâu dài với môi trường có nồng độ muối cao ( Thường xuyên bổ sung ) sẽ khó phát triển do giảm khả năng chuyển hóa dinh dưỡng .
✅ Có nên dùng muối hay dùng khi nào ?
Không thể phủ nhận: muối là công cụ hỗ trợ tốt, có thể sử dụng trong các trường hợp:
- Khống chế sự phát triển của vi khuẩn trong quá trình vận chuyển cá ..
- Xử lý cá mới về hồ hoặc có dấu hiệu stress ( giúp cân bằng điện giải )
- Cá bị nấm, ký sinh trùng nhẹ ở da và mang . Nên dùng tắm ngắn hạn (10–15 phút với 2–3% muối)
Để phòng hậu quả không mong muốn chúng ta cần lưu ý:
- Không dùng muối liên tục trong hồ chính
- Không dùng với liều cao hoặc kéo dài
- Luôn thay nước sạch sau khi điều trị
- Không dùng muối có chất phụ gia như i-ốt, chất chống vón
✅ Giải pháp thay thế an toàn hơn?
- Hiện nay đang có xu hướng sử dụng vi sinh có lợi (probiotic) như Lactobacillus farciminis – loại vi khuẩn có khả năng tiêu diệt Vibrio spp. và chúng có thể tồn tại tốt trong môi trường mặn nhạt khác nhau, không gây hại cho cá .và việc này mang tính bền vững hơn và đặc biệt phù hợp với người nuôi cá lâu dài hoặc nuôi sinh sản.
✅ Lời kết
Bài viết này dựa trên kinh nghiệm thực tế cũng như tổng hợp nghiên cứu khoa học mới. Muối không phải thuốc chữa bệnh vạn năng, nhưng nếu biết cách sử dụng đúng nó cũng có thể giúp ích cho quá trình nuôi cá của bạn. Tuy nhiên, nếu lạm dụng hoặc dùng sai liều có thể để lại hậu quả xấu .Hy vọng những chia sẻ của Dương bắc sẽ giúp bạn đọc, đặc biệt là người mới nuôi cá, hiểu rõ hơn để cân nhắc kỹ trước khi cho muối vào hồ .
